Andrzej Nowak (historyk)

Andrzej Nowak

Prof. Andrzej Nowak (2019)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	12 listopada 1960 Kraków
profesor zwyczajny nauk humanistycznych
Specjalność: historia polityczna Polski i Europy w XX wieku; sowietologia; zagadnienia cywilizacyjne; stosunki polsko-rosyjskie
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1990 – historia Instytut Historii PAN w Warszawie
Habilitacja	2002 – nauki humanistyczne – historia Instytut Historii PAN w Warszawie
Profesura	2011
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek Polsko-Rosyjskiej Komisji Historycznej PAN-RAN
Status PAU	członek Komisji Środkowoeuropejskiej
pracownik naukowy
Instytut	Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
kierownik
Zakład	Zakład Historii Europy Wschodniej Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Odznaczenia

Andrzej Witold Nowak (ur. 12 listopada 1960 w Krakowie) – polski historyk, pisarz, publicysta, sowietolog, profesor nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor zwyczajny w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, kierownik Zakładu Historii Europy Wschodniej Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1991–2012 redaktor naczelny czasopisma „Arcana”, autor Dziejów Polski. Od 2016 członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Wykształcenie i działalność naukowa

W 1982 ukończył studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ (seminarium Władysława Serczyka). Od stycznia 1983 związany jest z Instytutem Historii PAN w Warszawie (Zakład Historii Europy XIX i XX wieku), gdzie przygotowywał rozprawę doktorską (obronioną w 1990, promotorka: Wiktoria Śliwowska). W latach 1987–91 był bibliotekarzem w Bibliotece Jagiellońskiej. Od 1991 jest zatrudniony na etacie w Instytucie Historii PAN w Warszawie, gdzie przygotował rozprawę pt. Polityka wschodnia Józefa Piłsudskiego 1918–1920, która wraz z dorobkiem naukowym była podstawą nadania mu w 2002 stopnia naukowego doktora habilitowanego. W Instytucie Historii PAN kieruje od 2002 Pracownią Dziejów ZSRR i Europy Wschodniej. Obecnie jest kierownikiem Zakładu Historii Europy Wschodniej i Studiów nad Imperiami XIX i XX wieku w IH PAN.

W 2011 otrzymał tytuł naukowy profesora.

Był nauczycielem akademickim Wyższej Szkoły Biznesu NLU w Nowym Sączu. Wykładał historię Polski i Rosji m.in. na uniwersytetach amerykańskich (Rice, Columbia, Harvard), angielskich (Cambridge, University College London), a także na Uniwersytecie w Dublinie, Uniwersytecie Masaryka w Brnie, Uniwersytecie Tokijskim, Uniwersytecie Warszawskim, w Collegium Civitas oraz na uczelniach kanadyjskich (University of Toronto, Simon Fraser University, McGill University, Uniwersytet Alberty).

Zajmuje się głównie historią polityczną i myślą polityczną Europy Wschodniej XIX–XX wieku. Jest znawcą historii stosunków polsko-rosyjskich. Był opiekunem pracy magisterskiej Pawła Zyzaka Lech Wałęsa. Idea i historia obronionej w czerwcu 2008.

Jest członkiem Rady Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, a także Polsko-Rosyjskiej Komisji Historycznej PAN-RAN; Komisji Środkowoeuropejskiej oraz Wschodnioeuropejskiej PAU; kolegium redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego” i „Dziejów Najnowszych”. W latach 2006–2010 był członkiem Rady Archiwalnej przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych; członkiem Rady Muzeum Historii Polski, a także wiceprezesem Rady Historyków Narodowego Banku Polskiego (2007–2010).

W 2015 był członkiem jury Konkursu „Książka Historyczna Roku”. Postanowieniem prezydenta Andrzeja Dudy z 27 czerwca 2016 został powołany w skład Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. W czerwcu 2023 ponownie został przez Prezydenta RP powołany w skład tego gremium.

Działalność medialna i publiczna

Od 1980 zaangażowany w działalność publicystyczną. Najpierw, w latach 1980. w ramach tzw. drugiego obiegu, poświęconą głównie stosunkom Polski z jej wschodnimi sąsiadami (współpracował m.in. z „Arką”, „Miesięcznikiem Małopolskim”, „Alternatywami”, „Tumultem”). Od 1988 do 1991 sekretarz redakcji, a w latach 1991–1994 redaktor naczelny wywodzącego się z „podziemia” dwumiesięcznika „Arka”; od 1994 do 2012 redaktor naczelny dwumiesięcznika kulturalno-politycznego „Arcana” (do końca 2012 – 108 numerów). W latach 1989–1991 dziennikarz w dziale międzynarodowym dziennika „Czas Krakowski”; ukończył kurs dziennikarstwa międzynarodowego w agencji Reutera w Londynie w 1990. Od 1989 publikuje artykuły, wywiady i komentarze na łamach m.in. „Rzeczpospolitej”, „Dziennika” i jego dodatku „Europa”, „Naszego Dziennika”, „Gazety Polskiej”, „Gościa Niedzielnego”, „Tygodnika Solidarność”, „Wprost”, „Niedzieli”, „Znaku”, „Życia”. Prezes Rady Nadzorczej Spółki Polskie Radio Kraków SA (1993–1995); członek Rady Programowej Polskiego Radia SA w Warszawie od 1997 do 2001. Jako ekspert do spraw polityki wschodniej zapraszany często do programów telewizyjnych.

W grudniu 2012 został publicystą tygodnika „W Sieci”. Publikuje także w miesięczniku „Wpis – Wiara, Patriotyzm i Sztuka”. Zasiadł w Radzie Fundacji Reduta Dobrego Imienia – Polska Liga przeciw Zniesławieniom.

W 2014 nakładem wydawnictwa Biały Kruk ukazał się pierwszy tom „Dziejów Polski” Nowaka, dotychczas (stan: listopad 2023) ukazało się sześć tomów opisujących historię Polski do 1673.

W październiku 2015 został członkiem Narodowej Rady Rozwoju powołanej przez prezydenta Andrzeja Dudę.

Od lutego 2016 współprowadził cotygodniowy program „Historia żywa” na antenie Pierwszego Programu Polskiego Radia. W lutym 2024 rozgłośnia zakończyła współpracę z profesorem, a audycja ta została usunięta z ramówki. W styczniu 2019 został publicystą tygodnika „Do Rzeczy” W sierpniu 2023 zakończył współpracę z tym tygodnikiem.

11 listopada 2019 prezydent Andrzej Duda odznaczył Andrzeja Nowaka Orderem Orła Białego w uznaniu za wybitne działania na polu historii, za propagowanie wartości patriotycznych oraz monumentalne „Dzieje Polski”.

16 listopada 2020 Andrzej Nowak otrzymał Nagrodę Mediów Publicznych w kategorii „Słowo” za „Dzieje Polski”. Głoszący laudację Krzysztof Masłoń stwierdził, że „dzieje Polski są najważniejszą polską książką po 1989”. W tym samym roku, 14 grudnia, Andrzej Nowak został uhonorowany Złotym BohaterONem w kategorii osoba publiczna, przyznawanym przez Polskie Radio.

W październiku 2024 dołączył do redakcji internetowego Kanału Zero, gdzie prowadzi swój autorski cykl historyczny.

Poglądy

Ma poglądy konserwatywne. W latach 1980–1981 członek Niezależnego Zrzeszenia Studentów i delegat do Konwentu NZS UJ. Od końca 1981 do 1987 współorganizator podziemnego „Wolnego Uniwersytetu Jagiellońskiego” (wykłady dla grup robotniczych) i współpracownik Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego (zorganizowanego przez ks. Kazimierza Jancarza w Mistrzejowicach). W latach 1988–1991 działacz NSZZ „Solidarność” na UJ (w 1990–91 członek Komisji Zakładowej UJ). Uczestnik I i II Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w Mistrzejowicach (1989) i w Leningradzie (1990). Członek Honorowego Komitetu Poparcia Lecha Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich 2005. Był wielokrotnym uczestnikiem organizowanych przez prezydenta Kaczyńskiego seminariów w Lucieniu. W wyborach 2010 był członkiem Honorowego Komitetu Poparcia Jarosława Kaczyńskiego.

Członek Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Poznaniu.

W 2018 stwierdził, że Jarosław Kaczyński „przyjął na siebie odpowiedzialność (…) za miejsce Polski w politycznym krajobrazie Europy i świata”.

Jakkolwiek dostrzega problem przypisywania Polsce odpowiedzialności za zbrodnie niemieckie, jest przeciwny zwalczaniu go za pomocą instrumentów prawnokarnych. Dlatego też skrytykował nowelizację ustawy o IPN z 2018, która takie rozwiązanie przewidywała.

Życie prywatne

Jest synem nauczycielki – Jadwigi, oraz inżyniera metalurga – Antoniego. Jego żoną jest Justyna Chłap-Nowakowa, mają dwójkę dzieci.

Wybrane publikacje

W dorobku publikacyjnym A. Nowaka znajdują się m.in.:

• Między carem a rewolucją. Studium politycznej wyobraźni i postaw Wielkiej Emigracji wobec Rosji 1831–1849, Wydawnictwo Instytut Historii PAN i Warszawska Oficyna Wydawnictwo Gryf, Warszawa 1994.
• Jak rozbić rosyjskie imperium? Idee polskiej polityki wschodniej 1733–1921, Warszawska Oficyna Wydawnictwo Gryf, Warszawa 1995.
• Dzieje kresów, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2000, ISBN 83-7447-049-6.
• Polska i „trzy” Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Wydawnictwo Arcana, Kraków 2001.
• Kronika Polski, pod red. A. Nowaka, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 1997. (wyd. 2 w 2001, wyd. 3 w 2005)
• Polacy, Rosjanie i biesy. Studia i szkice historyczne z XIX i XX wieku, Wydawnictwo Arcana, Kraków 1999.
• Od imperium do imperium. Spojrzenia na historię Europy Wschodniej, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2004.
• Powrót do Polski, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2005.
• Poland. Landscape, Art, History, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2005.
• Jan Paweł II – biografia ilustrowana, Wydawnictwo R. Kluszczyński, Kraków 2001.
• Ab Imperio. Nowe spojrzenia na historię Europy Wschodniej, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2004.
• Powrót do Polski. Szkice o patriotyzmie po “końcu historii”, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2005.
• Karol Wojtyła – Jan Paweł II. Kronika życia i pontyfikatu, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2005. (wyd. również w jęz. ang. pt.: John Paul II 1920–2005 Illustrated Biography)
• Historie politycznych tradycji, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2007.
• Historie politycznych tradycji. Piłsudski, Putin i inni, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2007.
• History and Geopolitics. A Contest for Eastern Europe, Wydawnictwo Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008.
• Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2008.
• Ofiary, imperia i historycy (od XVIII do XXI wieku), Wydawnictwo Arcana, Kraków 2009.
• Jan Paweł II 1920–2005. Ilustrowana biografia, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2010.
• Ojczyzna Ocalona. Wojna sowiecko-polska 1919–1920, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2010.
• Imperium a ti druzi. Rusko, Polsko a moderni dĕjiny východni Evropy, wydawnictwo CDK, Brno 2010.
• Od Polski do post-polityki. Intelektualna historia zapaści RP, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2010.
• Hołd Katyński (esej: Pamięć Katynia: łańcuch niewidzialny), Wydawn. Biały Kruk, Kraków 2010.
• Hołd Katyński II (esej: Sens polskiej pamięci), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2011.
• Czas walki z Bogiem. Kościół na straży wolności Polaków, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2011.
• Krzyż polski. Patriotyzm i męczeństwo (esej: Wolność krzyżami się mierzy), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2011.
• Imperiological Studies. A Polish Perspective, Wydawnictwo Societas Vistulana, Kraków 2011.
• Strachy i Lachy. Przemiany polskiej pamięci, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2012. Krytyka: Александр Федута. Память раненого поколения // Перекрёстки. Журнал исследований восточноевропейского Пограничья. 2012. № 3—4. С. 371—376.
• Dzieje Polski. Skąd nasz ród, t. 1, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2014.
• Uległość czy niepodległość, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2014.
• Wygaszanie Polski 1989–2015, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2015.
• Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, ISBN 978-83-08-05550-2
• Dzieje Polski. Od rozbicia do nowej Polski, t. 2, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2015.
• Historia i Polityka, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2016.
• Polskość jest przywilejem, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2016, ISBN 978-83-7553-219-7.
• Dzieje Polski. Królestwo zwycięskiego Orła, t. 3, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2017.
• Niepodległa! 1864–1924. Jak Polacy odzyskali Ojczyznę, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2018, ISBN 978-83-7553-242-5.
• Filary Niepodległości, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2018.
• Metamorfozy Imperium Rosyjskiego 1721–1921. Geopolityka, ody i narody, Wydawnictwo Literackie 2018 ISBN 978-83-08-06569-3.
• Kościół na straży polskiej niepodległości (wspólnie z Martyną Deszczyńską), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2018.
• O historii nie dla idiotów. Rozmowy i przypadki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019, ISBN 978-83-08-06867-0.
• Dzieje Polski. Trudny złoty wiek, t. 4, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2019, ISBN 978-83-7553-277-7.
• Klęska Imperium Zła. Rok 1920, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2020, ISBN 978-83-7553-290-6.
• Między nieładem a niewolą. Krótka historia myśli politycznej, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2020, ISBN 978-83-7553-306-4.
• Chluba i zguba. Antologia najnowszej publicystyki patriotycznej, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2020, ISBN 978-83-7553-307-1.
• Dzieje Polski. Imperium Rzeczypospolitej, t. 5, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2021, ISBN 978-83-7553-328-6.
• Polska i Rosja. Sąsiedztwo wolności i despotyzmu X–XXI w., Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2022, ISBN 978-83-7553-340-8.
• Wojna i dziedzictwo. Historia najnowsza, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2022, ISBN 978-83-7553-358-3.
• Polska i Krzyż (współautor), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2023, ISBN 978-83-7553-371-2.
• Tyrania postępu (współautor), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2023, ISBN 978-83-7553-373-6.

Odznaczenia

• Order Orła Białego w 2019 w uznaniu znamienitych zasług w upowszechnianiu wiedzy historycznej i propagowaniu wartości patriotycznych, za osiągnięcia w dziedzinie nauk humanistyczno-społecznych i popularyzowanie polskiej myśli naukowej na świecie.
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski w 2016 za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej, dydaktycznej i publicystycznej, za pielęgnowanie pamięci o historii Polski i Europy.
• Srebrny Krzyż Zasługi w 2003 za wzorowe, wyjątkowo sumienne wykonywanie obowiązków wynikających z pracy zawodowej.
• Złoty Medal „Zasłużony dla Nauki Polskiej Sapientia et Veritas” (2023)

Nagrody

• Nagroda Fundacji Polcul – za działalność publicystyczną w II obiegu: 1989.
• Nagrody Klio – za najlepszą książkę historyczną: za rok 1995 (za Jak rozbić rosyjskie imperium) oraz za rok 2001 (za Polska i trzy Rosje…).
• Nagroda „Przeglądu Wschodniego”: za najlepszą książkę z dziejów Europy Wschodniej: 1995.
• Nagroda im. Jerzego Łojka, za prace poświęcone tradycjom walki niepodległościowej: 1999.
• Nagrody Rektora UJ za wybitne osiągnięcia naukowe: 2009, 2010, 2011.
• Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka – za badania nad dziejami Europy Wschodniej: 2011.
• Wacław Jędrzejewicz History Medal – przyznana przez Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku: 2011.
• Nagroda programu Mistrz Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w 2011.
• Nagroda im. Jerzego Giedroycia: 2012, objęta patronatem prezydenta Bronisława Komorowskiego.
• Laureat nagrody „Strażnik pamięci” tygodnika „Do Rzeczy” w kategorii „Twórca” za rok 2014.
• Nagroda „Książka Roku 2014" przyznawana przez Magazyn Literacki „Książki” za Dzieje Polski. Skąd nasz ród. Tom 1.
• Społeczna Nagroda im. Piotra Skórzyńskiego – medal Opoka Ducha, przyznany w 2015.
• Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza przyznana w 2015 za książkę „Dzieje Polski”, t. 1: Skąd nasz ród.
• Nagroda Historyczna im. Kazimierza Moczarskiego w 2016 za książkę Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznana w 2016 przez ministra Piotra Glińskiego.
• Feniks – doroczna nagroda Stowarzyszenia Wydawców Katolickich w 2018.
• Nagroda im. Lecha Kaczyńskiego w 2019.
• Nagroda Krakowska Książka Miesiąca Listopada 2019 za książkę O historii nie dla idiotów
• Nagroda Mediów Publicznych za Dzieje Polski w 2020.
• Nagroda Złoty BohaterON za Dzieje Polski, Klęskę imperium zła. Rok 1920 oraz działalność publicystyczną.
• Złoty Hipolit w 2020
• Nagroda im. Janusza Kurtyki przyznana w 2020 roku przez Fundację im. Janusza Kurtyki

Bibliografia

• Jolanta Workowska, Strażnicy kamienia, „Forum Akademickie”, nr 37 (1/2006);
• Ewa Łosińska, Zwyczajny konserwatysta, „Dziennik Polski”, 8 V 2009;
• Bartłomiej Kuraś, Małgorzata Skowrońska, Historia jednej magisterki, „Gazeta Wyborcza”, 8 V 2009;
• Nie należę do „salonu”. Z prof. Andrzejem Nowakiem rozmawia Mariusz Bober, „Nasz Dziennik”, 12–13 IX 2009;
• Elżbieta Morawiec, Kim pan jest, profesorze, „Gazeta Polska”, 20 I 2010;
• Ewa Łosińska, Krakowska przystań konserwatyzmu, „Rzeczpospolita”, 27–28 II 2010;
• Mateusz Wyrwich, Próbuję coś mówić od siebie. Sylwetka: prof. Andrzej Nowak, „Niedziela”, 3 X 2010

Linki zewnętrzne

• Andrzej Nowak, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-05-22] .
• Biografia Andrzeja Nowaka na stronie wydawnictwa Biały Kruk
• Nowak: Oni nie zasługują na nazywanie ich zdrajcami – to jest po prostu grupa pętaków portal.arcana.pl, 2 kwietnia 2011